Stanislaw Staszic (1755 - 1826)

To jedna z najpiekniejszych postaci okresu oswiecenia, ktory swoim dzialanie odcisnal decydujace pietno na losach swego narodu. Pochodzil z malego miasteczka Pila w Wielkopolsce. Ze wzgledu na swoje mieszczanskie pochodzenie osobiscie odczul krzywde nierownosci spolecznej. Stan duchowny i czesc rodzinnego majatku mial mu wydatnie pomoc w tym co chcial osiagnac w przyszlosci.Odznaczal sie goracym patriotyzmem i zrozumieniem drugiego czlowieka, caly swoj entuzjazm poswiecil dwom sprawom: Ojczyznie i nauce. Ksztalcil sie w kierunkach scislych na uniwersytetach w Lipsku i Getyndze oraz w College de France w Paryzu. Zainteresowany geologia robil wyprawy geologiczne w Alpy i Apeniny i ta dziedzina nauki miala sie stac jednym z glownych jego zajec. Gwaltownie oburzony przeszkodami, na jakie na kazdym kroku napotykal w Kraju obywatel plebejskiego pochodzenia, zwrocil sie ku pisarstwu spolecznemu i politycznemu. Zainspirowany lektura filozofow francuskich, zwaszcza Jana Jakuba Rousseau, sformulowal radykalny program reform. Przedstawil nierowne i niesprawiedliwe traktowanie nie tylko mieszczan, ale takze chlopow, ktorzy stanowili decydujaca liczbe spoleczenstwa. W takich dzielach jak Uwagi nad zyciem Jana Zamojskiego (1787) i Przestrogi dla Polski torowal droge postepowi spolecznemu przemawiajac do rozumu i uczuc czytelnika. Torujac droge postepowi spolecznemu, pczyczynil sie w duzej mierze rozbudzenia swiadomosci narodowej. Wswoim wlasnym majatku ziemie podzielil miedzy chlopow i utworzyl wzorcowa wspolnote, zorganizowana wokol spoldzielni, ze szkolami, bankiem i szpitalem. Reszte przeznaczyl na cele publiczne budujac w Warszawie palac Towarzystwa Przyjaciol Nauk, ktorego prezesem zostal w 1808 oraz pomnik Kopernika. Istnieja tam one do dnia dzisiejszego.